Γλωσσάρι (1/3)

Αειφόρος ή Βιώσιμη Ανάπτυξη (Sustainable Development): Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης αναφέρεται σε ένα πρότυπο ανάπτυξης το οποίο ανταποκρίνεται στις ανάγκες της παρούσας γενιάς χωρίς να υπονομεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες. Αποσκοπεί στο να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης των ατόμων διαφυλάσσοντας παράλληλα το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους σε βραχυπρόθεσμη, σε μεσοπρόθεσμη και, κυρίως, σε μακροπρόθεσμη βάση. Η αειφόρος ανάπτυξη έχει τρεις πυλώνες: την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον.

Άμβλυνση-Μείωση (Mitigation): Τεχνολογικές αλλαγές που μειώνουν τη χρήση πρώτων υλών και τις εκπομπές ανά μονάδα προϊόντος. Αν και υπάρχουν διάφορες οικονομικές, κοινωνικές και τεχνολογικές πολιτικές που οδηγούν στη μείωση των εκπομπών, όσον αφορά στις αλλαγές του κλίματος, η άμβλυνση αναφέρεται στην εφαρμογή πολιτικών που μειώνουν τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου και αυξάνουν τις δεξαμενές.

Ανάλυση κόστους- οφέλους (Cost-benefit analysis): Οικονομική μέτρηση όλων των αρνητικών και θετικών επιπτώσεων που συνδέονται με μια συγκεκριμένη δράση. Προκειμένου να εντάξει μια δράση που έχει κόστος μια διαχειριστική αρχή ή μια επιχείρηση στο πρόγραμμά της ζητά συχνά να αξιολογήσει αν η επένδυση είναι αποδοτική διότι το κόστος μετακυλείται στον καταναλωτή ή χρήση και αν ο καταναλωτής /χρήστης δεν είναι πρόθυμος να πληρώσει αυτό το επιπλέον κόστος θα υπάρχει πρόβλημα. Οπότε γίνεται συχνά διερεύνηση της προθυμίας του καταναλωτή/ χρήστη να πληρώσει (willingness to pay). Αν το αποτέλεσμα είναι αρνητικό, τότε η επένδυση δεν μπορεί να γίνει. Βεβαίως υπάρχει διαφοροποίηση ανάμεσα στην προθυμία πληρωμής και στην δυνατότητα/ ικανότητα να πληρώσει (ability to pay). Αν το δεύτερο δεν υπάρχει ενώ υπάρχει το πρώτο πρέπει να επέμβει το κράτος και να εξασφαλίσει το ''κοινωνικό'' αγαθό. Η εφαρμογή των αρχών αυτών επιτρέπει να βάζουν φρένο οι βιομηχανίες στους τεχνολόγους, τις περιβαλλοντικές οργανώσεις και κάποτε στο κράτος ως προς το όριο της περιβαλλοντικής επένδυσης - επέμβασης που πρέπει να κάνουν σε επίπεδα που δεν προκαλούν απαγορευτικό κόστος για τους καταναλωτές/ χρήστες.

Ανάλυση Κρίσιμων Ατραπών (Critical Pathways Analysis): Η ανάλυση αυτή συνδέει τα κριτήρια ποιότητας (quality standards) του αποδέκτη με τα κριτήρια για τις εκπομπές (emission standards) και καταλήγει σε προτεινόμενα «ανώτερα επιτρεπτά/ ανεκτά όρια». Όσο λιγότερα είναι τα διαθέσιμα από έρευνες στοιχεία για τις επιπτώσεις των ρύπων σε οργανισμούς, τόσο πρέπει να αυξάνεται η ασφαλιστική δικλείδα/ συντελεστής- παράγοντας ασφάλειας (safety factor). Όταν από πολλές μετρήσεις-έρευνες γνωρίζω με μεγαλύτερη βεβαιότητα την επιβλαβή συγκέντρωση (συνήθως μέσα από πειράματα εργαστηρίου και τοξικολογικές προσεγγίσεις), στις περιπτώσεις αυτές υποδεκαπλασιάζεται το όριο «επίπτωσης» και αυτή η τιμή είναι το όριο ποιότητας (quality standard). Με λιγότερα στοιχεία αυξάνει κατά τάξεις μεγέθους ο συντελεστής/παράγων ασφάλειας (κατά 100 ή και 1000).

Αποκατάσταση (Restoration) -: Μέτρα που λαμβάνονται ώστε το περιβάλλον να επανέλθει στην κατάσταση που βρισκόταν πριν από οποιαδήποτε παρέμβαση.

Αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» (3P principle - Polluter pays principle): Η αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει σημαίνει ότι όσοι προκαλούν περιβαλλοντικές βλάβες θα πρέπει να επωμίζονται το κόστος αποφυγής τους ή αντιστάθμισής τους. Ως εκ τούτου, θα πρέπει στις περισσότερες περιπτώσεις να αποφεύγεται η χρηματοδότηση της περιβαλλοντικής πολιτικής από δημόσιους πόρους, καθώς αυτή αναμένεται να χρηματοδοτείται από τους ίδιους τους ρυπαίνοντες, εφόσον εντοπίζονται οι τελευταίοι. Μια τέτοια προσέγγιση  δεν κινείται βέβαια στη λογική της πρόληψης αλλά της εκ των υστέρων αντιμετώπισης - καταστολής.

Αρχή της Αναλογικότητας - (Proportionality principle): Σύμφωνα με την αρχή αυτή η έκταση της εκάστοτε δράσης και η αντίστοιχη επένδυση προσπαθειών και πόρων θα πρέπει να αντιστοιχεί στον επιδιωκόμενο στόχο. Για παράδειγμα, για ένα μέτρο που έχει ως στόχο την καταστολή της ρύπανσης κατά 2% δεν είναι λογικό να  επενδυθεί το 50% του προϋπολογισμού. Η αρχή της αναλογικότητας βασίζεται σε λογικές και ηθικές αρχές.

Αρχή της επικουρικότητας (Subsidiarity principle): Σύμφωνα με αυτή τα διαχειριστικά μέτρα πρέπει να λαμβάνονται στο χαμηλότερο κατάλληλο επίπεδο λήψης αποφάσεων. Για παράδειγμα για την κατασκευή ενός φράγματος στο Νέστο ο διαχειριστικός σχεδιασμός αφορά σε όλη τη λεκάνη απορροής, σε διακρατικό επίπεδο. Για την κατανομή της χρήσης των νερών απαιτείται η συνάποφαση των κυβερνήσεων όλων των χωρών στις οποίες βρίσκεται η λεκάνη απορροής του ποταμού. Στην κατάρτιση και την εφαρμογή των διαχειριστικών σχεδίων εμπλέκονται επίσης οι επιμέρους περιφέρειες που βρίσκονται στη λεκάνη απορροής του ποταμού. Πάντως, πρέπει να υπάρχει ένα κεντρικό διαχειριστικό σχέδιο που να πηγάζει από την κοινοτική-εθνική νομοθεσία (π.χ. βλ. Water Framework Directive στην ΕΕ) και στη συνέχεια να εκπονούνται μικρότερα διαχειριστικά σχέδια για κάθε λεκάνη απορροής (βλ. Ολοκληρωμένη Διαχείριση Υδατικών Πόρων - IWRM) προσαρμοσμένα στις ανάγκες των επιμέρους περιοχών στα οποία τον κύριο λόγο θα έχουν, λόγω εμπειρίας οι περιφερειακές αρχές. Αντίθετα, για την κατασκευή ενός έργου υδροδότησης π.χ. στην Μύκονο το χαμηλότερο επίπεδο λήψης αποφάσεων αποτελεί ο Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης (π.χ. Δήμος Μυκόνου). Στην περίπτωση όμως που στο χαμηλότερο αυτό επίπεδο λήψης αποφάσεων δεν υπάρχει η δυνατότητα υλοποίησης και εφαρμογής των μέτρων που υπαγορεύονται από τη διαχείριση, σύμφωνα με την Aρχή της Aλληλεγγύης (Solidarity Principle) εισέρχεται κάποιος τρίτος που είτε θα απορροφήσει την περιβαλλοντική πίεση, είτε θα συνεισφέρει στο έργο. Στο προηγούμενο παράδειγμα της Μυκόνου, αν δεν υπάρχει δυνατότητα υδροδότησης στο συγκεκριμένο δήμο να ληφθεί απόφαση σε ευρύτερο επίπεδο (π.χ. Νομού Κυκλάδων ή Περιφέρειας) για την υδροδότηση από άλλες πηγές (π.χ. άλλο νησί).

Αρχή της προβλεπτικότητας (ή προφύλαξης σύμφωνα με ΕΕ) (Precautionary Principle): Η αρχή της προβλεπτικότητας υποστηρίζει ότι όταν τα επιστημονικά δεδομένα είναι ανεπαρκή ή αβέβαια ή δεν καταλήγουν σε οριστικά συμπεράσματα για μια επίπτωση στο περιβάλλον θα πρέπει να λαμβάνονται τα ίδια μέτρα με αυτά που θα χρησιμοποιούνταν αν αποδεδειγμένα υπήρχε αρνητική επίπτωση. Υπάρχει σοβαρή διαφοροποίηση ανάμεσα στην Αμερική και την Ευρώπη: στην Αμερική αντί του «precautionary principle based on sound scientific data», κάποιος που κατηγορεί μια δραστηριότητα ως επιβλαβή να το αποδείξει ότι πράγματι βλάπτει, ενώ στην Ευρώπη πρέπει ο ''κατηγορούμενος'' να αποδείξει ότι η δραστηριότητά του δεν βλάπτει.

Αρχή της πρόληψης (Prevention principle): Σύμφωνα με την αρχή αυτή λαμβάνονται δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος σε πρώιμο στάδιο. Δηλαδή, πριν δημιουργηθούν περιβαλλοντικές ζημίες λαμβάνονται μέτρα για την αποτροπή τους. Υιοθετεί την αντίληψη ότι: η πρόληψη είναι καλύτερη από την αποκατάσταση.

Άτυπη εκπαίδευση (informal education): είναι η μάθηση μέσα από την καθημερινή ζωή, που συμβαίνει δίχως προκαθορισμένους στόχους. Αναφέρεται στις διαδικασίες που συμβαίνουν καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής, μέσα από τις οποίες το άτομο αποκτά γνώση και δεξιότητες και διαμορφώνει στάσεις και αξίες βιώνοντας τις εμπειρίες της καθημερινότητάς του και τις εκπαιδευτικές επιρροές από το περιβάλλον του (οικογένεια, φίλοι, εργασιακός χώρος, μέσα μαζικής ενημέρωσης κ.ά.). Στην ουσία, όλες οι διαδικασίες μάθησης, που δεν εντάσσονται στις δύο προηγούμενες κατηγορίες, εντάσσονται στην άτυπη εκπαίδευση.